ရှေးဦးရခိုင်များသည် နေ၊ လ စသော နက္ခတ်တာရာများကို အစဉ်အလာကိုးကွယ်လာခဲ့ကြရာမှ ဗြဟ္မဏဘာသာ ပေါ်ပေါက်လာသောအခါ ဗြဟ္မဏဘာသာကို ကူးပြောင်းကိုးကွယ်ခဲ့ကြ၏။ ဓညဝတီ ပြည်ရှင် စန္ဒသူရိယ ဘီစီ ၅၈၀ မှ ၅၂၀ အတွင်း ဘီစီ ၆ ရာစုခန့်မှစ၍ ဗုဒ္ဓဘာသာကို ကိုးကွယ်လာခဲ့ကြောင်း တွေ့ရသည်။ ယနေ့ထိလည်း ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓသာသနာကို ယုံကြည်ကိုးကွယ်နေကြဆဲ ဖြစ်သည်။

မိသားစု၌ အဖကို အကြီးအကဲထား၍ အဖ၏ဩဇာကို ခံယူသည်။ မိသားစုအသီးသီးမှ ပေါက်ဖွားလာသောသူတို့ သည်လည်း အကြီးဆုံးကို အကြီးအကဲထား၍ ဩဇာခံယူကြသည်။ ကျေးရွာများတွင် အမြော်အမြင်ကြီး၍ ဖြောင့်မတ်သူ သက်ကြီးဝါကြီးတဦးအား အကြီးအကဲတင်မြှောက်၍ ဩဇာခံယူကြသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ဆယ်အိမ် တစ်စု၊ ဆယ်စု တစ်ရွာ၊ ဆယ်ရွာ တစ်မြို့၊ ဆယ်မြို့ တစ်တိုင်း ပြီးမှ နိုင်ငံကို ဖွဲ့စည်းသည့်စနစ်ကိုကျင့်သုံးပြီး ဆယ်အိမ်ခေါင်း၊ ရွာအိမ်ခေါင်း၊ ရွာသူကြီး၊ မြို့သူကြီး၊ ရွာစား၊ မြို့စား၊ နယ်စားများအဖြစ် ခန့်အပ်အုပ်ချုပ်ခဲ့ကြသည်။ 

ရှေးရိုးရာသီချင်းအမျိုးအစားများမှာ ဧချင်း၊ သာချင်း၊ သာစွလေ၊ ဘွဲ့၊ ရွှန်းလိုက်ရတုအမျိုးမျိုး၊ လင်္ကာအမျိုးမျိုး၊ ဟန်စွလေ၊ လှေတော်သံ စသည်တို့ဖြစ်သည်။ ကျေးလက်သဘာဝ တေးသီချင်းအမျိုး အစားများမှာ သံချပ်ကြီး၊ နတ်ချင်း၊ ဒုံးချင်း၊ သီချင်းများ ဖြစ် သည်။တူရိယာများမှာ ခွက်ခွင်း၊ စည်းခတ်၊ မောင်း၊ ကြေးစည်၊ ပတ္တလား၊ စောင်း၊ စောင်းကောက်၊ တယော၊ မိကျောင်းစောင်း၊ ဒူးလောင်း၊ တစ်ဖက်ပိတ်စည်၊ နှစ်ဖက်ပိတ်စည်၊ မြောက်စည် (ပဟိုရ်စည်)၊ သံလွင်စည်၊ မရိုးစည် (စည်ဗြော)၊ စည်ပုတ်၊ စည်ကြီး              (ရွန်းစည်)၊ စည်ပန်းတောင်း၊ စည်အိုင့် (အိုးစည်)၊ ဒုပ္ပါ၊ ဒုံမင်း၊ ပတ်သာ၊ ပတ်မ၊ ပန်းတျားတို့ဖြစ်သည်။ လေမှုတ်တူရိယာများမှာ ခရာကောက်၊ ခရာမြော်၊ လက်တံတို၊ လက်တံရှည်၊ ကောညှင်း၊ ခြည်ခေါင်း၊ ဖက်လိပ်၊ နှဲ၊ ခရုသင်း၊ ပုလွေတို့ဖြစ်သည်။ လက်ခုပ်မှာ ဝါးလက်ခုပ်၊ သစ်လက်ခုပ်၊ လက်ကြားလက်ခုပ်၊ ကျောက်လက်ခုပ် တို့ဖြစ်သည်။ အကများတွင် ပင့်ကူအက၊ ငစည်အက၊ ဟန်အက၊ ဒုံးကြမ်းအက၊ ဒုံးယိမ်းအက၊ သိုင်းအက၊ နဂါးအက၊ တိုးအက၊ ဆံထောက် ပိုးအက၊ ရုပ်သေးအက၊ ကိန္နရာအက၊ နတ်အက စသည်တို့သည် ရခိုင်ရိုးရာအကများဖြစ်သည်။ ယခုခေတ်တွင် ရှေးဟောင်းယဉ်ကျေးမှုကို ပြန်လည်ဖော်ထုတ်သည့်အနေဖြင့် သျှိင်ဒိုင်အက၊ အဇိမ်ဇိတ် ကေအက၊ ရထား ပန်းယိုင်အက၊ ဇမ်းအက၊ ရွှေပန်းတူ ငွေပန်းပြောက်၊ အယသမင်္ဂီအက၊ ယိုင်းအက အစရှိသည်ဖြင့် ရခိုင်အကများကို ဆန်းသစ်တီထွင် ကပြလာကြသည်။

လယ်ယာလုပ်ကိုင်ရာတွင် ကောက်ဦး၊ မျိုးဦးချသောရက်ကို တနင်္ဂနွေနေ့တွင် သတ်မှတ် ဆောင်ရွက်ရသည်။ စပါးများ၏မိခင်ဟုယူဆသော သံရှင်ကောက်ညင်းတစ်ဆုပ်ကို နေ့နံသင့်အရပ်တွင် ဦးစွာစိတ်ပျိုးကြဲပက်ပြီးမှ မိမိစိုက်ပျိုးလိုသော စပါးကို ကြဲကြရသည်။ ပင်လယ်ခရီးထွက်လျှင် ပင်လယ် နတ်ကို ပူဇော်ရသည်။ လေမချွန်ရ၊ မဆဲရ၊ စကားကြမ်းမပြောရ။ ငါးဖမ်းသူများ မီးနေသည့်အိမ်သို့ မသွားရ။ သွားမိလျှင် မျှင်ပိုက် ဝင်မဆွဲရ။ လင်ယောက်ျား ငါးဖမ်းထွက်လျှင် အိမ်ပြန်ရောက်မှ ခေါင်းလျှော်ရသည်။ အိမ်တစ်ဆောင်တွင် အလယ်ဆီးထရံကို ဓားမထိရ။ ခြေဦး မလှည့်ရ။ ဝါတွင်း မင်္ဂလာမဆောင်ရ။ အိမ်တစ်ဆောင်တွင် တစ်နှစ်အတွင်း မင်္ဂလာပွဲနှစ်ပွဲမလုပ်ရ။ ကိုယ်ဝန်ဆောင်အိမ်မှ လင်ယောကျ်ား အသုဘမထမ်းရ။ ကိုယ်ဝန်ဆောင်အိမ်မှ အသုဘအတွက် ငွေမထည့်ရ၊ ပစ္စည်းမငှားရ။

လယ်ယာလုပ်ကိုင်ရာတွင် ကောက်ဦး၊ မျိုးဦးချသောရက်ကို တနင်္ဂနွေနေ့တွင် သတ်မှတ် ဆောင်ရွက်ရသည်။ စပါးများ၏မိခင်ဟုယူဆသော သံရှင်ကောက်ညင်းတစ်ဆုပ်ကို နေ့နံသင့်အရပ်တွင် ဦးစွာစိတ်ပျိုးကြဲပက်ပြီးမှ မိမိစိုက်ပျိုးလိုသော စပါးကို ကြဲကြရသည်။ ပင်လယ်ခရီးထွက်လျှင် ပင်လယ် နတ်ကို ပူဇော်ရသည်။ လေမချွန်ရ၊ မဆဲရ၊ စကားကြမ်းမပြောရ။ ငါးဖမ်းသူများ မီးနေသည့်အိမ်သို့ မသွားရ။ သွားမိလျှင် မျှင်ပိုက် ဝင်မဆွဲရ။ လင်ယောက်ျား ငါးဖမ်းထွက်လျှင် အိမ်ပြန်ရောက်မှ ခေါင်းလျှော်ရသည်။ အိမ်တစ်ဆောင်တွင် အလယ်ဆီးထရံကို ဓားမထိရ။ ခြေဦးမလှည့်ရ။ ဝါတွင်း မင်္ဂလာမဆောင်ရ။ အိမ်တစ်ဆောင်တွင် တစ်နှစ်အတွင်း မင်္ဂလာပွဲနှစ်ပွဲမလုပ်ရ။ ကိုယ်ဝန်ဆောင်အိမ်မှ လင်ယောကျ်ား အသုဘမထမ်းရ။ ကိုယ်ဝန်ဆောင်အိမ်မှ အသုဘအတွက် ငွေမထည့်ရ၊ ပစ္စည်းမငှားရ။

     သက်တိုင်းရင်းသားများသည် ရှေ့နှစ်ပေါင်းများစွာကပင် ဗုဒ္ဓဘာသာကို ယုံကြည်ကိုးကွယ် ခဲ့ကြသည်။ သက်လူမျိုးများသည် မိမိကိုယ်ကို သက်ကျသာကီဝင်လူမျိုးအစစ်ဟု ခံယူကြသည်။ သမိုင်း သုတေသီများကလည်း မြန်မာနိုင်ငံတွင်းသို့ အစော-ဆုံးဝင်ရောက်လာသူများထဲတွင် သက်လူမျိုးများ ပါဝင်သည်ဟု ဖော်ပြထားသည်။ သက်လူမျိုးများသည် ရှေ့ယခင်ကပင် သား/သမီး များကို နားဖောက် မင်္ဂလာပြုကြသည်။ သားဖြစ်ပါက ရှင်ပြုမင်္ဂလာခံယူရန် နားဖောက်မှသာ အထက်မြောက်သည်ဟု ခံယူ ကြပါသည်။ သမီးနားဖောက်ခြင်းမှာ ရွှေ၊ ငွေနားကွင်းများ ဝတ်ဆင်ရန် ရည်ရွယ်ပါသည်။ ယခင်က သက်အမျိုးသမီးများသည် နားပေါက်ကျယ်ထားခဲ့သည်။ 

     ဗုဒ္ဓဘာသာကို သက်ဝင်ယုံကြည်သော သက်လူမျိုးများသည် ဥပုသ်သီလဆောက်တည်ခြင်း ဘုရားကျောင်းကန်သွားပြီး ငါးပါးသီလခံယူခြင်း ဆရာကန်တော့ခြင်း တရားနာခြင်းများကို ပြုလုပ်ကြ သည်။ အသက်ကြီးရင့်၍ မိအို၊ ဖအိုများကွယ်လွန်သွားပါက ရက်လည်ဆွမ်းကျွေးခြင်း မေတ္တာပို့အမျှဝေ ခြင်းများ ပြုလုပ်ကြပါသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာကို ကိုးကွယ်ယုံကြည်သူများဖြစ်သည့် အတွက် ရှင်ပြုခြင်း၊ ကထိန်ကပ်ခြင်း၊ ဝါဆိုသင်္ကန်းကပ်ခြင်း၊ ပရိတ်တရားနာခြင်း၊ ပဌာန်း ရွတ်ဖတ်ခြင်းများပြုလုပ်ကြ ပါသည်။

     သက်လူမျိုးများသည် ယခင်က အိမ်စောင့်နတ်၊ ချောင်းစောင့်နတ်၊ တောင်စောင့်နတ်များကို ထုံးတမ်းစဉ်လာအရ နတ်ပူဇော်လေ့ရှိသည်။ မိသားစုအတွင်း နာမကျန်းဖြစ်ပါက အိမ်စောင့်နတ်ကို ကြက်ဖြင့် ပူဇော်ပသလေ့ရှိသည်။ ထို့အပြင် ချောင်းစောင့်နတ်ကိုလည်း မိုးဦးကာလတွင် တစ်ကြိမ်၊ မိုးနှောင်ကာလတွင် တစ်ကြိမ် တစ်နှစ်လျှင်(၂)ကြိမ် စနေနှင့် အင်္ဂါကို ရက်ကောင်းရက်မြတ် ရွေးချယ်၍ မုန့်အချိုပွဲ၊ ဆီမီး၊ ပန်း၊ ရွှေစက္ကူ၊ ငွေစက္ကူတို့ဖြင့် ပူဇော်ပသလေ့ရှိကြသည်။ ထို့သို့ ပူဇော်ရခြင်းမှာ ရွာသူရွာသားများ ရောဂါဘေးအန္တရာယ်အပေါင်းခပ်သိမ်းကင်းဝေးစေရန်နှင့် အလုပ်အကိုင် စီးပွားရေး များလည်း အဆင်ပြေစေရန် ဆုတောင်းပူဇော်ပသကြပါသည်။

     တောင်စောင့်နတ်ကို တောင်ယာနယ်နမိတ်သတ်မှတ်ပြီး အထွက်အမြတ်အဖြစ် ပူဇော်မည့် နတ်ပင်တစ်ပင်ကိုလည်း သတ်မှတ်ထားရှိရသည်။ ပူဇော်ပသရန်အတွက် ကြက်နှစ်ကောင် (သို့မဟုတ်) ကြက်ဥ တစ်လုံးနှင့် အခြားလိုအပ်သည့် ဓါးသွေးကျောက်အပြင်ပစ္စည်းများကိုလည်း ယူဆောင်သွား ရသည်။ ကြက်တစ်ကောင်ကို တောင်ယာအနီးရှိ ချောင်းတွင်ဝါးစင်ကလေး ဆောက် ကာကြက်ကို လှည်လှီးဖြစ်၍ သွေးချပူဇော်ပသရသည်။ အခြားကြက်တစ်ကောင်ကို ဝါးစင်ကလေး ပြုလုပ်ကာ နတ်ပင်အရင်းတွင် ကြက်ကို လှည်လှီးဖြတ်၍ သွေးချပူဇော်ပသကြရသည်။ ထိုသို့ တောင်စောင့်နတ် ပူဇော်ပသရာတွင်ပါဝင်သော နတ်ဆရာက လိုက်လာသူများကို အန္တရာယ်ကင်း ခြည်မျှင်ကွင်းများ စွပ်ပေးကြသည်။ ကြက်ဥကိုပြုတ်ပြီး နှစ်ခြမ်းခွဲကာ ကြက်ဥအရောင်အဆင်းကို ကြည့်၍ တောင်ယာ ကောင်း၊ မကောင်းကို ဆုံးဖြတ်ကြသည်။ တောင်စောင့်နတ် ပူဇော်ပသ၍ ပြီးဆုံးပါက ကြက်သားကို ချက်ပြုတ်ကာလက်သုတ် သုတ်စားကြသည်။

     ဤသည်တို့က သက်လူမျိုးတို့၏ ဘာသာရေးနှင့် ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှုဓလေ့ထုံးတမ်းသာ ဖြစ်ပါသည်။

     သက်တိုင်းရင်းသားများသည် ရှေးနှစ်ပေါင်းများစွာကပင် ဗုဒ္ဓဘာသာကို ယုံကြည်ကိုးကွယ်ခဲ့ ကြသည်။ မိမိကိုယ်ကို သကျသာကီဝင်လူမျိုး ဟုခံယူကြသည်။ သမိုင်းသုတေသီများကလည်း မြန်မာနိုင်ငံအတွင်းသို့ အစောဆုံးဝင်ရောက်လာသူများထဲတွင် သက်လူမျိုးများပါဝင်သည်ဟု ဖော်ပြ ထားသည် ရှေးဘိုး၊ ဘေး၊ ဘီဘင်လက်ထက်ကပင် ဗုဒ္ဓဘာသာကို သက်ဝင်ယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။ ထို့ကြောင့် သီလဆောက်တည်ခြင်း၊ ရှင်သာမဏေပြုခြင်း၊ ဝါဆိုသင်္ကန်းကပ်လှူခြင်း၊ ကထိန် သင်္ကန်းကပ်လှူခြင်း စသည့်တို့ကို လူတိုင်းပြုလုပ်ကြသည်။

     ရှေးယခင်ကပင် တောတောင်များ၌ နေထိုင်ကြသူများက တောစောင့်နတ်၊ တောင်စောင့် နတ်၊ ချောင်းစောင့်နတ်၊ အိမ်စောင့်နတ်တို့ကို ယုံကြည်ကာ ပူဇော်ပြသလေ့ရှိသည်။ ယခုထက်တိုင် ချောင်းစောင့်နတ်ကို နှစ်စဉ်ပူးဇော်ပသသည့်အလေ့ရှိနေသေးသည်။

     သက်လူမျိုးတို့တွင် အုပ်စုကြီး(၂)စုရှိရာ ‘ဘောက်’ အုပ်စု(အင်းဒေါင်းဆာအုပ်စု)နှင့် ‘ဆမတ်’  အုပ်စု(ကန်ကဘိုင်ဆာအုပ်စု)ဟူ၍ဖြစ်သည်။၎င်းတွင် ဘောက်အုပ်စုတွင်၁။ အင်းဒေါင်းဆာ၊ ၂။ပေမုန်းဆာ၊ ၃။ကွမ်းမဲဆာ ဟူ၍(၃)မျိုးနှင့် ဆမတ်အုပ်စုတွင် ၁။ကန်ကဘိုင်ဆာ၊ ၂။တန့်ဇိန်းဆာ၊ ၃။ငရတ်ဆိန်းဆာ၊ ၄။ကန်ကဇိတ်ဆာ၊ ၅။စိုးရဆာ၊ ၆။ပြင်းလားဆာ၊ ၇။ စနပ်ဆာ(အုပ်စုပျောက်) ဟူ၍(၇)မျိုး စုစုပေါင်း(၁၀) ရှိကြသည်။ မည်သည့်သက်ကျေးရွာတွင်မဆို အုပ်စုကြီး(၂)စုထဲမှ ဘောက်အုပ်စုအထဲမှ အင်းဒေါင်းဆာအမျိုးများသာ ကျေးရွာအားအုပ်ချုပ်သူ ရွာစား(ရွာလူကြီး) အဖြစ်ရွေးချယ် တင်မြောက်ကြရပြီး ဆမတ် အုပ်စုအထဲမှ ကန်ကဘိုင်ဆာအမျိုးများကို ကျေးရွာရှိ ဒုတိယအုပ်ချုပ် သူအဖြစ် ကာရာဗာကို ရွေးချယ်ကြရသည်။ ၎င်းတို့က ကျေးရွာရှိကိစ္စ ကြီး/ငယ်၊ ပြဿနာ ကြီး/ငယ် များကို ကျေးရွာသူ/သားများရှေ့တွင် အဆုံးအဖြတ်ပေးကြရသည်။ ပြီးလျှင် ကျေးရွာရှိ ကာလသား(အပျို/လူပျို)ခေါင်းဆောင်များကို ထိန်းချုပ်နိုင်ရန် ကျေးရွာရှိမင်းကျွန် (အိမ်ထောင်သည်)များ ထဲမှ ကျား(၃)ဦး၊ မ(၃)ဦးတို့ကို အုပ်ချုပ်သူအဖြစ်တင်မြောက်ကြသည်။ ကာလသား(အပျို/လူပျို)များ ထဲမှ အုပ်ထိန်းသူအဖြစ် အပျိုများထဲမှ ခေါင်းဆောင်(၃)ဦးနှင့် လူပျိုများထဲမှ ခေါင်းဆောင်(၃)ဦး တို့ကို အသီးသီးတင်မြောက်၍ ကျေးရွာကာလသားများကို ထိန်းချုပ်ကြသည်။ ထိုထဲတွင် ကာလသား(အပျို/လူပျို) များက ကျေးရွာရှိ သာရေး၊ နာရေး၊ ဘာသာရေးများတို့တွင် အဓိကပါဝင်လုပ်ဆောင်ကြရသည်။ 

     သက်လူမျိုးများသည် စုပေါင်းနေထိုင်လုပ်ကိုင်သည့်ဓလေ့ရှိသည်။ သက်လူမျိုးတို့နေထိုင်ရာ ကျေးရွာတစ်ရွာတွင် လုပ်ငန်းများဆောင်ရွက်ရာတွင် စုပေါင်းညှိနှိုင်း၍ ဆောင်ရွက်ကြသည်။ ထိုကြောင့် ကျေးရွာထဲမှသီလသမာဓိပညာတို့နှင့်ပြည်စုံသူကို (ရွာစား)အဖြစ်တင်မြှောက်ကြသည်။ ထိုရွာစားမှ ဒုခေါင်းဆောင်တစ်ဦးကို (ဖန်ဆွီး)အဖြစ် ခန့်ထားသည်။ ရပ်ရွာအကျိုးပြုဆောင်ရွက်ရန် ထုံးတမ်းစဉ်လာများလုပ်ဆောင်ရန် ရွာစားက (ဖန်ဆွီး)နှင့်ဦးစွာတိုင်ပင်ရသည်။ ထို့နောက် ကျေးရွာ သူ/သားများအား ဖိတ်ခေါ်၍ ရွာ၏ထုံးဓလေ့များနှင့်ပတ်သက်သော ကိစ္စများကို ဆွေးနွေးဆုံးဖြတ် ပေးကြသည်။

သက်လူမျိုးတို့၏ ယဉ်ကျေးမှုသည် ဗုဒ္ဓဘာသာမှ စီးဆင်းလာသော ယဉ်ကျေးမှုဖြစ်သည်။ မွေးဖွားစကလေးများအား နာမည်ကင်ပွန်းတပ်ပေးခြင်း၊ နားဖေါက်မင်္ဂလာပြုပေးခြင်း၊ ရှင်ပြုပေး ခြင်းအစဉ်အလာများရှိသည်။ အရွယ်ရောက်လာလျှင်ယောကျ်ားကလေးများအား ခေါင်းပေါင်းတင် မင်္ဂလာပြုလုပ်ပေးပြီး လူပျိုဖြစ်သည်ဟု သမုတ်ကြသည်။ ထိုနည်းတူ မိန်းကလေးများကိုလည်း ခေါင်းပေါင်းပေါင်းပေးခြင်းနှင့် ရင်စည်းစည်းပေးခြင်း(ရင်းကန်ပေ)ကို တစ်ပြိုင်တည်းပြုလုပ်ပေးပြီး မင်္ဂလာမြှောက်ကာ အပျိုစာရင်းဝင်အဖြစ်သတ်မှတ်ကြသည်။ မိန်းကလေးများသည် နားဖေါက်သည့် အချိန်မှစ၍ နားကိုချဲ့ကာငွေနားကွင်း၊ ရွှေနားကွင်းများ အမြတ်တနိုးပန်ဆင်ကြသည်။ မိမိ၏ နားကွင်းကို ပခုံးထိအောင်ချဲ့ကာ ပန်ဆင်ကြသည်။နားပခုံးထိမှသာ ဘုရားရှင်နားကဲ့သို့ဖြစ်မည်ဟု ယုံကြည်၍ နားကွင်းချဲ့ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။

     သက်လူမျိုးတို့တွင် ဖခင်၏ အရိုက်အရာကို သားဖြစ်သူကသာ ဆက်ခံခွင့်ရှိသည်။ သမီး ဖြစ်သူက ဆက်ခံခွင့်မရပေ။ မိဘအမွေများကိုလည်း သားဖြစ်သူကသာ ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းပိုင် ခွင့်ရှိသည်။ 

     အမျိုးသမီးတစ်ဦးတွင် သားသမီးမွေးဖွားလာပါက အစ်ကိုမောင်ဘွားတို့မှ အင်အားဖြစ်စေ သော စားသောက်ဖွယ်ရာများကို ပေးကမ်းရသည်။ မီးတွင်းကာလ၌ ဆွေမျိုးညှာတကာတို့မှ နံနက် စောစောထမင်းချက်၍ လာရောက်ကျွေးမွေးသည့် ဓလေ့ရှိကြသည်။ အကယ်၍ ဖခင်ကွယ်လွန်သွား ပါက မိမိ၏သားတွင် သား/သမီးမွေးဖွားလာလျှင်ဖခင်ပြန်လည် မွေးဖွားလာပြီဟုမှတ်ယူကာ ဖခင် အမည်ပါအောင် ကင်းပွန်းတပ်အမည်မှည့်လေ့ရှိကြသည်။ မိခင်ဆုံးပါက ထိုမိခင်၏ မောင်/အစ်ကို ၏ သားတို့ထံတွင် သမီးလေးမွေးဖွားလျှင် အမည်ကင်ပွန်းတပ်ပေးနိုင်သည်။ မျိုးရိုးစဉ်ဆက် တိမ်ကောမသွားအောင် ပြန်လည်ဖော်ဆောင်ခြင်းဖြစ်ပေသည်။

     သက်လူမျိုးများသည် ဘောက်အုပ်စုတစ်အိမ်တွင် နာရေးကိစ္စဖြစ်ပါက ဆမတ်အုပ်စုဝင်တို့မှ လာရောက်သဂြိုလ်ပေးရသည်။ထို့အတူ ဆမတ်အုပ်စုဝင်အိမ်တွင် နားရေးဖြစ်လာပါကလည်း ဘောက်အုပ်စုဝင်ဖက်မှလာရောက်သဂြိုလ်ပေးရသည်။ အထူးသဖြင့်ယောက်ျားသေဆုံးပါက ဦးရီး တော်စပ်သူတို့က ဦးစီးပြီးသဂြိုလ်ပေးရသည်။ မိန်းကလေးသေဆုံးလျှင်မူအစ်ကို၊ မောင်ဘွားတို့က ဦးစီးပြီးသဂြိုလ်ပေးရသည်။ သဂြိုလ်ရာတွင် မြင့်မိုရ်တောင်ရှိရာမြောက်ဖက်အရပ်သို့ ဦးခေါင်းတိုက် ၍ သဂြိုလ်ကြရသည်။

     သက်ရွာသားတစ်ဦးသည် အခြားကျေးရွာမှ အိမ်ထောင်ပြေင်းရွှေ့လာပါက ရွာဦးတွင် နေထိုင်ခွင့်ပြုလေ့မရှိပါ။ (ရွာဦးတွင် လုံးဝလုံးဝ မနေရပါ။) သက်လူမျိုးတို့တွင် ဘောက်အုပ်စုနှင့် ဆမတ်အုပ်စုဟူ၍ (၂)မျိုးရှိသည်။ ဘောက်အုပ်စုတွင်၁။ အင်းဒေါင်းဆာ၊ ၂။ပေမုန်းဆာ၊ ၃။ကွမ်းမဲဆာ ဟူ၍(၃)မျိုးနှင့် ဆမတ်အုပ်စုတွင် ၁။ကန်ကဘိုင်ဆာ၊ ၂။တန့်ဇိန်းဆာ၊ ၃။ငရတ်ဆိန်းဆာ၊ ၄။ကန်ကဇိတ်ဆာ၊ ၅။စိုးရဆာ၊ ၆။ပြင်းလားဆာ၊ ၇။ စနပ်ဆာ(အုပ်စုပျောက်) ဟူ၍(၇)မျိုး စုစုပေါင်း(၁၀) ရှိကြသည်။ ဘောက်အုပ်စုမှ သား/သမီးများနှင့် ဆမတ်အုပ်စုမှ သား/သမီးများသာ အပြန်အလှန်လက်ထပ်ထိမ်းမြှားနိုင်သည်။ ဘောက်အုပ်စုတွင်း အချင်းချင်းသော်လည်းကောင်း၊ ဆမတ်အုပ်စုတွင်း အချင်းချင်းသော်လည်းကောင်း (လုံးဝလုံးဝ)လက်မထပ်ရပေ။ အထူးရှောင်ကြဉ် ကြသည်။

     သက်လူမျိုးတို့သည် လက်ထပ်ထိမ်းမြှားပြီး(၇)ရက်အတွင်း တစ်ခြားရွာသို့ သွားရောက် လည်ပတ်ခြင်းကို မပြုလုပ်ကြပေ။ ရှောင်ကြဉ်ကြသည်။

     သက်လူမျိုးများသည် သင်္ချိုင်းကို ရွေးချယ်ပြီးမြှုပ်နှံကြသည့် လူမျိုးတစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ဥပမာ- အစိမ်းသေများကို ရွာသင်္ချိုင်းတွင် မမြှုပ်နှံဘဲ သီးခြားခွဲကာ မြှုပ်နှံကြသည်။ ထိုအစိမ်းသေများကို နာမည် ပြန်မှည့်လေ့မရှိပါ။ ထို့အတူ အခြားရွာသား တစ်ဦးက သက်ရွာတစ်ရွာ၌ ယာယီလည်ပတ် ရင်း (သေဆုံး)အနိစ္စရောက်သွားပါကလည်း သီးခြားမြှုပ်နှံသော သင်္ချိုင်း၌သာ သဂြိုလ်ကြသည်။ ရွာသားတစ်ဦးကရွာအပြင်၌ သေဆုံးပါက ရွာထဲသို့(လုံးဝလုံးဝ)မသွင်းရပါ။