သက္ကရာဇ် ၅၁၄ခုနှစ်၌ တနင်္သာရီမင်းဆက် ဗံးစက္ကပိတ် ခေါ် မြတ်သောစင်္ကြာဝတေးမင်းသည် မှော်စွန်းကြီးမြို့တော်ကို တည်ထောင်ပြီးတစ်နှစ်အကြာတွင် တနင်္သာရီမင်းဆက်အား အမြဲကူညီပံ့ပိုးနေသော ဘောဂဝတီတိုင်းမှ နဂါးမင်းကြီးက နန်း တော်သို့ရောက်ရှိလာပြီး တနင်္သာရီမြစ်ညာ အောင်သာရအရပ်သည်သာ မြို့တော်တည်ရန်သင့်လျော်သဖြင့် မြို့တော်သစ် တည်ဆောက်မည်ဆိုပါက မိမိနှင့် နဂါးအပေါင်းက လာရောက်ကူညီမည်ဖြစ်ကြောင်း ၊ မြို့နန်းတည်ဆောက်ရာသို့ မိန်းမများ ခေါ်မလာရဟု ကတိသစ္စာပြုခဲ့သော်လည်း မိဖုရားခေါင်ကြီးမှ မင်းကြီးအား မြို့တည်ရာသို့ လိုက်ပါရန် ပူဆာသဖြင့် မိဖုရားအား ဖောင်တော်ပေါ်တွင် ဖန်ကြုတ်ဖြင့် စီရင်ကာ လျှို့ဝှက်စွာ ခေါ်ဆောင်လာခဲ့သည်။ မြို့သစ်တည်ရာသို့ ရောက်ရှိချိန်တွင် မိဖုရားကြီးမှာအတွင်းမှ ကြည့်ရသည်ကိုအားမရဘဲ အပြင်ထွက်၍ ကြည့်သောအခါ ရေထဲမှ ကျောက်တုံးဆယ်ယူနေသော နဂါး ကြီးများကိုဘွားကနဲတွေ့သည့်ခဏ၌ ကြောက်လန့်ခြင်းပြင်းစွာဖြစ်၍အော်ဟစ်ပြီးမေ့မြောခြင်းသို့ရောက်ရှိလေသည်။ မင်းကြီး လည်းမယားဇောကြောင့် ပြင်းစွာပူပန်၍ အမျက်ဒေါသထွက် ကာလက်စွဲတော်ပတ္တမြားစီခြယ်ရွှေသားကွပ်သည့် တြိသူလခရင်းဖြင့် နဂါးမင်းကြီး၏ဇက်ကို ထိုးချလိုက်သဖြင့် ကံဇာတာညှိုးမှိန် ချိန် ရောက်နေသော နဂါးမင်းကြီးမှာ အတိတ်ရှေးပဝေသဏီက ကံကြမ္မာ များ အကျိုးပေးခွင့်ရရန် အကြောင်းဖန်၍ ခရင်းသုံးခွ တြိသူလလက်နက်ဘေးသင့်၍ သေအံ့မူးမူးသို့ရောက်၏။ နဂါးတို့ မျက်စောင်းဖြင့် အကြည့်ခံရသောသူသည် ဖွဲမီးကဲ့သို့ ဖြစ်သည်ဟူသော ကမ္မဇိဒ္ဓိတန်ခိုးကိုမသုံးခဲ့ပါ။ ပြုသူအသစ်ခံရသူက အဟောင်းဖြစ်သည်ဟု ဖြေသိမ့်၏။

မင်းကြီးလည်းနဂါးမင်းကြီးကို ခရင်းသံလျက်ဖြင့် စိတ်လိုက် မာန်ပါထိုးမိသည်ကိုချက်ချင်းသတိသံဝေဂရ၏။ နဂါးမင်းကြီးမှ ဗံစက္ကပိတ်မင်းကြီးအားမြို့နန်းသစ်တည်ရာတွင်သွေးထွက်သံယိုဖြစ်ရလေပြီ။ဤနေရာတွင်မြို့တည်သော် မင်းဆက် ပြတ်ပေလိမ့်မည်။ မိမိအလောင်းကို စင်္ကြာဝဠာဖောင်နှင့်မျော၍ တင်ရာအရပ်တွင် မြို့သစ်၊ နန်းသစ်တည်ပါ။ယင်းမြို့သည်သာသားတော်အစဉ်၊မြေးတော် အဆင့် မြစ်တော်အညွှန့်၊ အစဉ်အဆက် ထီးသက်နန်းသက်ရှည်ကာ မြို့တော် လည်းစည်ကားမည့် အကြောင်းပြောဆိုမှာကြားပြီးစုတေလေ ၏။ 

မင်းကြီးသည်နဂါးမင်းကြီး၏အလောင်းတော်ကို စင်္ကြာဝဠာဟု အမည်ရသောဆန်းကြယ်သည့် ဖောင်ကြီးဖွဲ့၍  တနင်္သာရီ မြစ် ကြော တစ်လျောက် မျှောလေရာ နဝထပ်တောင်၌ တင်မည် ကဲ့သို့ ကပ်၏။ ထို့ကြောင့် နဂါးကပ်တောင်ဟုတွင်၏။ ယင်းမှ ရေထိုးသဖြင့် ကွာပြီး အောင်တော်မူကုန်းမှော်ရှေ့မှ သမန္တကုဋတောင်ရှိ ပါဒစက် တော်ရာကို ဦးတိုက်မျှောလာပြီး တနင်္သာရီမြစ်ဆုံ ခရင်းသေဝတ်ဆင် လေသာတောင်ခြေ ကျောက်ဆောင်အငူစွန်းဝယ် ကြီးစွာ တင်ပြန် လေသည်။ ဤနေရာကို နဂါးမော်ဟုတွင်၏။ မင်းကြီး၏ နောက်ဆုံးမှာကြားချက်အတိုင်း နဂါးမင်းတင်ပြသော နေရာတွင် သာသနာတော် သက္ကရာဇ် ၁၆၉၇ ခုနှစ်၊ ကောဇာသက္ကရာဇ် ၅၁၅ ခုနှစ်တွင် မြို့နန်း တည်၏။

ရည်ရွယ်ချက်

မိတ်ဆွေရင်းနဂါးမင်းကို လွမ်းဆွတ်တမ်းတမိသည်ဖြစ်၍ နဂါး မင်းကပ်သည့်နေရာ၊ တင်ပြနေရာတို့တွင် ရွှေလှေ၊ ရွှေလောင်းတို့၌ နဂါးမင်းပုံဦးခေါင်း၊ အမြီးတပ်ဆင်ကာ အမှတ်တရထား၏။ နဂါး မင်းကြီးကူညီခဲ့သော မိမိအသက်ကို ရန်မရှာခဲ့သော သူတော်ကောင်း အလောင်းအလျာ ပါရမီဖြည့်သူ  ဖြစ်၍ နဂါးမင်းကြီးပုံတော်ဖြင့် နိုင်ငံ တော်အလံ၊ နိုင်ငံသုံး ဒင်္ဂါးများ၊ နိုင်ငံသုံးဓားများတွင် ပြုလုပ်ဂုဏ် ပြု ၏။ နဂါးမင်း စုတေသော တန်ဆောင်မုန်းလပြည့်နေ့ရက်တွင် ကြီး စွာသော ကုသိုလ်ဒါနပြု အမျှဝေ၏။ ဤနဂါးလှေပွဲ၌ နောင်တော် ဘုရား ၏ အမိန့်အာဏာကို ညီတော်များက သစ္စာပြု ဧဇာခေါ်ဆို ပြုပြင်ခွင့်ရ၏။မိဖုရားကြီးမှာလည်း မိမိကြောင့်ဖြစ်ရသော အကြောင်း အရင်းကြောင့် နဂါးတောင်ဝယ် စေတီ ကြီးစွာ တည်တော်မူ၏။

       မင်းကြီးသည် နဂါးမင်းကြီးအား လက်ဦးမှုရယူ ထိုးသတ်ခဲ့မိ၍ စိတ် မချမ်းသာမှုကို နေ့စဉ်ညဆက်ခံစားလာခဲ့သဖြင့်နဂါးမင်းကြီး အတွက် အလှူအတန်းများစွာပြုပြီး အမျှပေးဝေရန်အတွက် တန်ဆောင်မုန်း လပြည့်နေ့တွင် နဂါးမင်းကြီးပုံတော်ပြုလုပ်ထားသော လှေတော်၊ ဖောင်တော်များဖြင့် ဗုဒ္ဓဆင်းတုတော်ကြီးငယ် မျိုးစုံ၊ တရားတော် စာပေများ၊ ဆွမ်း၊ သင်္ဃန်း၊ ဆေးဝါးများနှင့် နဂါးမင်းတံဆိပ်များ တင် ဆောင်ပြီး နယ်အဝေးမြို့ရွာများရှိ သံဃာတော်အရှင်များထံ ပို့ဆောင် လှူဒါန်းခြင်းတို့ကို ပြုလုပ်ကျင်းပရန် လျှောက်တင်ခဲ့သဖြင့် သက္ကရာဇ် ၅၁၅ ခုနှစ် စတင်၍ နိုင်ငံတော် အခမ်းအနားဖြင့် ကျေးဇူးသိ အမှတ်တရ ကုသိုလ်ရေး အတွက် အစဉ်အလာမပျက် နှစ်စဉ် နဂါးလှေပွဲတော်အား ကျင်းပလျှက်ရှိပါသည်။

နဂါးလှေတော်တည်ဆောက်ခြင်း

နဂါးလှေတော်ထွင်းရန် သစ်များကိုတောနက်ထဲသို့ဝင်၍ ရှာရခြင်း၊ နဂါးလှေထွင်းရန်အတွက် လိုအပ်သောသစ်ပင် အရှည်၊ လုံးပတ်အတိုင်းအတာများမရနိုင်သဖြင့် အချိန်ကြာမြင့်စွာစောင့်ဆိုင်းရပါသည်။ စကားရွှေဝါ၊ စကားစံပ္ပယ်၊ ကောင်း မှုသားစသည့် သစ် အမျိုးအစားဖြင့်သာ ဦးစားပေးရွေးချယ်ရပါသည်။ ဒေသအခေါ် လှေတော်ခြင်း(လှေထွင်းခြင်း) ကို မျဉ်းဆရာကြီးများဟုခေါ်သော နဂါးလှေထွင်းပညာရှင်များက သစ်ပင်ရွေးခြင်း၊သစ်လုံးအကဲဖြတ်၊ မျဉ်းရိုက်၊ လှေထွင်း၊ ဝမ်းတော်ကြိုး ဂလိမ်ကြီးနှင့် ဂလိမ်ငယ်ကြိုးများ၊ခနင်း၊လှေဖုံးစသည်တို့ကို သံထည်သံစမပါဘဲသစ်သားစို့၊ ကြိမ်ကြိုးဖြင့်သာ တနင်္သာရီအစဉ်အလာအတိုင်း အဆင့်ဆင့် ပြုလုပ်ရပါသည်။ ရိုးရာပညာရှင်များ ထွင်းထုသော နဂါးခေါင်း၊ နဂါးအမြီးတို့ကို အမြီးအမောက်တည့်မတ်စွာ ဆင်ယင်ပြီး ပွဲလမ်းသဘင် အဆင့်ဆင့်ဖြင့် ရေခင်းသဘင်ခင်းရပါသည်။ နဂါးခေါင်းနှင့် အမြီးမှာ ဖြုတ်တပ်လုပ်၍ရအောင် အရှင်ထားရပါသည်။ ကိုယ်ထည်ကိုမူ သစ်ပင်တစ်ပင်တည်းဖြင့်သာထွင်းယူရပါသည်။ နဂါးလှေ အရွယ် အစားမှာ သစ်ပင်အရွယ်ကိုလိုက်၍ (၁)ဦးစီထိုင် (၁၄)ဦးနင်းသည့် နဂါးလှေတော်ငယ်မှ လူ(၂)ဦးစီထိုင် နဂါး လှေတော်လတ် (၄၂)ဦးစီနှင့် လူ (၃)ဦးထိုင် (၁၂၀)ဦးပါဝင်ရာ ရာဇသာရီနဂါးလှေတော်ကြီးအထိ များ ပြား စွာရှိပါသည်။ ပုံသဏ္ဍာန်နှင့် အချိုးမှာ အားလုံးတူညီကြပါသည်။ လှေထိုင်ခုံ (၂၂)ခုံ ပါလျှင် နို့ (၄၀ )ပါပြီး နို့ထွင်းပေါက်၍ ကြိမ်နွယ် ဂလိမ်ငယ်၊ ကြီး(၂၂)ပင်ဖြင့် ဂလိမ်တိုက်(ကြိုးညှိ)ပြီး စက္ကန်းကြိမ် ဝမ်းတော် ကြီးဖြင့် နဂါးလှေကြီး တစ်စင်းလုံးကို ကော့၊ ညွှတ်၊ ဖြန့်၊ လုံးခြင်းကို ရေအားဖြင့်ချင့်ချိန်၍ ညှိပေးရသည်။ မည်မျှပင် သစ်ပင်ကြီးမြင့်စေကာမူ သစ်ပင်တစ်ပင်တည်းကို နှစ်ခြမ်းခြမ်း၍ နဂါးလှေ တော် (၂)စီး မထွင်းထုရ။ သစ်ပင်မြင့်၍ နှစ်ပိုင်းမယူရပေ။ သစ်ပင် တစ်ပင်ကို နဂါးလှေတော်(၁)စီးသာ ထွင်းယူရသည်။ နဂါးလှေတော် တစ်စီးတွင် အနည်းဆုံး(၈၀)ပေမှ (၉၀)ပေအထိ ရှည်လျားပေသည်။